رویکرد تعامل درمانی والد کودک
(Parent Child Interaction Therapy)
این رویکرد با تقویت رابطه والد و کودک از طریق ایجا یک “زمان بازی روزانه” با ویژگی‌های خاص (که در ادامه به آن می‌پردازیم) و آموزش به والدین برای مدیریت رفتارهای برونی سازی شده (Externalized) کودک مانند زدن، پرت کردن، پرخاشگری یا هر رفتار دیگری که آسیب به خود یا دیگری را به همراه داشته باشد، منجر به کاهش رفتارهای مخل در کودک می‌شود.
هدف “زمان بازی روزانه”
- “زمان بازی روزانه” رفتارهایی را به فرزند شما یاد می‌دهد که برای شما مطلوب و مقبول است. اگر می‌خواهید فرزندتان بعضی از رفتارهای خود را ترک کند باید به او بفهمانید شما چه رفتارهایی را دوست دارید.
- دنبال کردن رفتار فرزندتان، با توجه کردن به رفتارهای مطلوب او و تحسین این رفتارها، زمینه رابطه‌ای خوشایند و مثبت را فراهم می‌آورد. این کار باعث می‌شود فرزندتان بخواهد شما را خشنود کند.
- “زمان بازی روزانه” به شما یاد می‌دهد رفتار خود را با دقت بیشتری زیر نظر بگیرید و در پاداش دادن به رفتارهای خوب و بی‌توجهی به رفتارهای نامطلوب او و تنبیه آن رفتارها، یک دست تر عمل کنید.
- کودکان با نگاه کردن به والدین خود چیز یاد می‌گیرند. “زمان بازی روزانه” به فرزندتان یاد می‌دهد رفتارهای مطلوب دیگران را دنبال کرده و آن‌ها را تحسین کند. حتی ممکن است رفتار شما را تحسین کند.
- تنبیه کردن رفتار نامطلوب وقتی بیشترین تاثیر را دارد که تعاملات مثبت شما با فرزندتان زیاد باشد. رابطه مثبت شما با فرزندتان، ضرورت تنبیه را نیز کم می‌کند.
- مهارت فکورانه گوش دادن و توجه کردن به رفتار فرزند و تحسین رفتار فرزند، مهارت‌هایی هستند که می‌توانید در طول رشد فرزند خود از آن‌ها استفاده کنید. این مهارت‌ها به فرزند شما می‌فهمانند به اعمال و افکار او علاقمندید و کاری می‌کنید که بیش از پیش حرف دلش را با شما در میان گذارد. در ضمن به حرف دل شما نیز اهمیت خواهد داد.
- فرزندتان احساس خوبی در مورد خودش پیدا خواهد کرد چون با این بازی به او می‌فهمانید چه چیز او را دوست دارید.
ویژگی های “زمان بازی روزانه”
۱- زمان
هر روز وقتی را صرف توجه کردن به فرزندتان کنید. بهتر است وقت خود را طوری تنظیم کنید که بتوانید این کار را به طور روزمره انجام بدهید.
زمان مورد نیاز، ۵ تا ۲۰ دقیقه است. شما می توانید از یک زمان سنج (یا تایمر) استفاده کنید. خصوصا وقتی برای اولین بار است که از سه مهارت دنبال کردن، توجه و تحسین استفاده می‌کنید.
۲- نوع بازی
به فرزندتان حق انتخاب بدهید. فعالیت‌هایی مثل چیدن مکعب‌ها، نقاشی، خمیربازی، چیدن لگوها که به کودک امکان ابراز آزادانه خودش را می‌دهند، فعالیت‌های خوبی هستند. از خواندن کتاب پرهیز کنید. همچنین از بازی‌هایی که رقابتی هستند و یا پیش بینی می‌کنید که رفتار مخرب فرزند شما را بیشتر می‌کنند.
به فرزندتان بفهمانید این وقت را به او اختصاص داده اید و ۵ تا ۲۰ دقیقه فقط با او بازی کنید (تلفن همراه و یا هر چیز دیگری که ممکن است حواس شما را پرت کند کنار بگذارید و طوری برنامه ریزی کنید که در این زمان کوتاه به هیچ بهانه ای توجه شما از کودکتان برداشته نشود).
۳- دنبال کردن
منظور از دنبال کردن این است که اعمال فرزند خود را از نزدیک و با علاقه زیر نظر بگیرید. در این حالت نباید کاری انجام دهید یا به چیز دیگری فکر کنید.
۴- توجه کردن
خودتان را مجری مسابقه فوتبال فرض کنید. می‌خواهید اعمال فرزندتان را با شور و شوق فراوان و با تمام جزییات آن گزارش بدهید.
مثال‌هایی از نحوه گزارش دادن که می تواند شامل اعمال، خلق و خو، ظاهر و یا جای کودک باشد؛
“تو داری یه برج بلند می‌سازی”
“تو داری با دقت ماشین می‌رانی”
“تو داری با یک مداد شمعی قرمز دایره می‌کشی”
“تو کف اتاق نشسته‌ای”
“داری عکس یک خانه را به من نشان میدهی”
“داری برج خودت را وارسی میکنی”
“داری می‌خندی”
“پیراهن سبز رنگ پوشیدی”
“داری به سختی کار میکنی و دقت به خرج میدهی”
۵- فکورانه گوش دادن
با فکورانه گوش دادن، به فرزندتان می‌فهمانید به حرف‌هایش گوش می‌دهید و به حرف‌های او علاقه‌مندید. شما به طرق زیر می توانید فکورانه گوش دادن خود را بروز دهید.
– تکرار حرف‌های کودک (دقت کنید که این تکرار به صورت سوالی نباشد)
کودک : “من یک مکعب سبز می‌خواهم”
والد : “مکعب سبز می‌خواهی”
کودک : “دوست دارم با تو بازی کنم”
والد : “دوست داری با من بازی کنی”
کودک : “از این مکعب‌ها بدم می آید”
والد : “از این مکعب‌ها بدت می آید” .
– شرح و بسط حرف‌های کودک (دقت کنید که این شرح و بسط به صورت سوالی نباشد)
کودک : “من مکعب سبز می‌خواهم”
والد : “برای خانه ات مکعب سبز می‌خواهی”
کودک : “دوست دارم با تو بازی کنم”
والد : “از بازی کردن با من خوشت می‌آید”
کودک : “من از این مکعب ها بدم می‌آید”
والد : “ظاهرا عصبانی هستی”
۶- تحسین
در زمان بازی شما با تحسین فرزندتان می‌توانید علایق خود را مشخص کنید (برای مثال می توانید بگویید “خیلی خوشم اومد که خورشید را زرد کردی” یا “خیلی خوشم اومد که ماشین‌ها را با دقت داخل جعبه ها گذاشتی”).
از تحسین های کلی (مثل خوبه) هم می توانید استفاده کنید اما تحسین مشخص بهتر است. فایده تحسین مشخص این است که کودک می‌فهمد علایق شما چه هستند و اطلاعات بیشتری در اختیارش می‌گذارید. البته تحسین مشخص قدری تمرین می‌خواهد ولی رفته رفته آسان می‌شود .
یکی دیگر از راه‌های تحسین فرزندتان، بغل کردن و بوسیدن و لبخند زدن است.
۷- نادیده گرفتن
در زمان بازی وقتی فرزندتان مشغول انجام دادن رفتار نامطلوبی است که ضرری برای او یا شما ندارد و یا چیزی را خراب نمی‌کند، توجهی به رفتار او نکنید (یعنی دنبال کردن، توجه کردن یا تحسین کردن را قطع کنید).
به این ترتیب فرزندتان می‌فهمد که رفتار او را دوست ندارید. نادیده گرفتن، کار سختی است ولی با تمرین کردن آن در زمان بازی با کودک به تدریج آسان می‌شود. اما اگر فرزندتان مرتکب رفتار مخربی می‌شود بازی را قطع کنید.
۸- سوال نکردن و فرمان ندادن
سوال نکردن
(یعنی طرح نکردن سوالاتی مثل “چه کار می کنی؟”، “خوشحالی مگه نه؟”، “چی می کشی؟”)
و فرمان ندادن
(یعنی مطرح نکردن جملاتی مثل “ماشین را به من بده”، ” ین را آن بالا بگذار”)
این سوالات و فرامین در بازی با کودک خلل ایجاد کرده و بی‌جهت آن را منظم می‌کنند.
۹- تعلیم ندادن
بازی با کودک جای تعلیم دادن به فرزند یا کشف اطلاعات از او نیست. بلکه جای آن است که اعمال وی را دنبال کنید و بفهمید چقدر می‌داند و چقدر می‌تواند کارهای خودش را انجام بدهد!
۱۰- مشارکت والد
مهم آن است که اعمال و فعالیت‌های فرزند شما محور بازی باشد. به این ترتیب می‌توانید با دادن وسایل به دست فرزندتان و تقلید کردن بازی او، مشارکت خود را نشان بدهید، به شرط آن که توصیف و تحسین اعمال فرزند خود را فراموش نکنید. مراقب باشید به اعمال فرزندتان خط ندهید و دنبال منظم کردن آن نباشید.
۱۱- تکلیف روزانه
هر روز بین ۵ تا ۲۰ دقیقه بازی کودک را تکرار کنید ولی مراقب باشید مدت آن از ۵ دقیقه کمتر نشود.
این ۵ تا ۲۰ دقیقه مجالی است برای تمرین توجه، فکورانه گوش دادن و مهارت تحسین کردن.
در ضمن مجالی است برای خوش بودن با فرزندتان و شناخت او.
هر بار که با فرزندتان بازی می‌کنید، کلیات آن را روی برگه‌ای ثبت کنید.
یادتان باشد می‌توانید این مهارت‌ها را در طول روز تمرین کنید. هدف آن است که این مهارت‌ها را به طور خودکار در تعاملات روزمره با فرزندتان بکار بندید.
خوش بگذرد!! شما می‌توانید در زندگی فرزندتان تغییری ایجاد کنید!!
برگرفته از کتاب سنجش و درمان اختلالات مشکلات دوران کودکی، نوشته کارولین اس. شرودر وبتی ان. گوردون، ترجمه مهرداد فیروزبخت
